هر آنچه که باید درباره احساس گناه و راه های رهایی از آن بدانید - وبلاگ هانیما

به گزارش وبلاگ هانیما، آیا تا به امروز سخن نامناسبی به زبان آورده یا کسی را آزرده اید؟ همه ما در بعضی از مقاطع زندگی خود با چنین شرایطی روبرو بوده ایم. اگر پس از انجام چنین کاری احساس سردرگمی و پریشانی می کنید، این احساس گناه است که به سراغتان آمده است! به طور کلی، چنین احساسی بنا بر دلایل مختلفی ممکن است در انسان به وجود آید. به عنوان مثال، عذاب وجدان به دلیل کار زیاد، نداشتن وقت کافی برای خانواده، تلف کردن وقت و انجام کارهای بی فایده و … از جمله عواملی هستند که به احتمال زیاد پس از انجام دادنشان احساس بدی به انسان دست می دهد!

به همین دلیل، در این مقاله قصد داریم تا در ابتدا انواع مختلف احساس گناه را توضیح داده، تأثیر منفی آن بر انسان را آنالیز نموده و چند مثال شهودی در خصوص حس گناه ذکر می کنیم. در نهایت، 10 راه مؤثر برای مقابله با این حس را بیان می کنیم.

انواع احساس گناه

به طور کلی، دو نوع احساس گناه داریم که یک نوع آن در زندگی روزمره فرد می تواند مفید واقع گردد! داشتن احساس گناه در حد متناسب برای انسان مفید بوده، به او یادآوری می نماید که کار اشتباهی انجام داده و در نتیجه به فرد یاری می نماید تا خود را اصلاح کند. بنابراین احتیاج است تا برای مقابله با این احساس، کنترل آن را به دست بگیریم.

1. احساس گناه متناسب

همان طور که اشاره شد، برخورداری از حس گناه در حد متناسب، یک احساس سالم است که زندگی فرد را مختل ننموده و منجر به تصحیح رفتارش می گردد. بنابراین برای این که نوع احساس گناه خود را تشخیص دهید، در خصوص کار، رفتار یا حرفتان فکر کنید. رفتار خود را با نگاهی هدفمند ارزیابی کنید. اگر فردی دیگر به جای شما بود، چه رفتاری نشان می داد؟

در واقع، این کار به انسان یاری می نماید تا درک کند که صدای وجدانش درست می گوید یا خیر! به عبارت دیگر، نکته مثبت احساس گناه در حد متناسب و متعادل این است که امکان اصلاح رفتار را برای فرد فراهم می نماید؛ زیرا به خوبی می تواند شدت، درستی یا نادرستی احساس خود را درک کند. به علاوه، احساس گناه متعادل، به انسان یاری می نماید تا رشد نموده و از اشتباهات خود درس بگیرد.

برای مثال، در صورتی که حس گناه از صدمه زدن به کسی یا تأثیرات منفی آن به وجود آید، این احساس به فرد یاری می نماید تا از رفتارهای نادرست یا بیان سخنان نامناسب به منظور جلوگیری از پیامدهای احتمالیِ همراه با عذاب وجدان در خود اجتناب کند! بدین ترتیب از تمامی کارهایی که منجر به ناراحتی یا عذاب وجدان وی می شوند، دور می گردد. همچنین عذاب وجدان می تواند به عنوان هدایت برای تشخیص رفتارهای نادرست، تغییر رفتار، گفتار و تصحیح آن ها عمل کند.

از سوی دیگر، بسیاری از باورهای غیرمنطقی، در پشت حس گناه پنهان می شوند. در چنین شرایطی، باید دقت داشته باشید که این احساسات خود را از عذاب وجدان تمیز داده، بر اساس منطق و تفکرات سالم تصمیم گیری کنید.

2. احساس گناه نادرست

بر خلاف احساس گناه متناسب، که فرد را به سمت تصحیح اشتباهاتش سوق می دهد، این احساس معمولاً ناسالم بوده و منجر به بدتر شدن شرایط می گردد. به عبارت دیگر، حس گناه از نوع نادرست آن معمولاً موجب ایجاد احساساتی همچون شرم و نارضایتی در فرد می گردد؛ زیرا این احساس غالباً متناسب با شرایط جاری و اوضاع به وجود آمده نیست.

حس گناه نادرست دلایل بسیاری می تواند داشته باشد. برای مثال، احساس گناه ناشی از دریافت ترفیع در محیط کار یکی از این موارد است. فرض کنید که در محل کار خود و به دلیل سعی و کوششتان ترفیع گرفته اید. در چنین شرایطی، به دلیل ترفیع ندریافت همکارتان احساس گناه می کنید! احساساتی مثل عدم کوشش برای یاری به همکارتان به منظور انجام هر چه بهتر وظایفش به سراغتان می آیند یا گمان می کنید که استحقاق ترفیع ندارید، چرا که تنها یکسری کارهای خوب انجام داده اید، نه کارهایی که وظیفه شما بوده اند!

با این حال، اگر به خوبی می دانید که در محل کار خود به سختی کوشش نموده اید، احساس گناهتان نادرست بوده و نگاهی غیرمنطقی به موضوع دارید! در چنین شرایطی، باید بدانید که شما نمی توانید کارهای دوست یا همکارتان را کنترل کنید. به علاوه اینکه هر فردی به اندازه کوششش دستاورد خواهد داشت!

اثرات منفی احساس گناه

یکی از مهم ترین اثرات منفی حس گناه این است که اگر درمان نگردد، با گذشت زمان می تواند توانایی تفکر درست را از فرد بگیرد و زندگی روزمره وی را مختل کند. همچنین این افکار در هنگام کوشش برای تمرکز، خلاقیت و تصمیم گیری به سراغ فرد آمده و در زندگی کاری و شخصی او اختلال ایجاد می نمایند.

به عبارت دیگر، این احساسات ممکن است روی توانایی اتخاذ تصمیمات درست از جانب شما تأثیر منفی داشته و بدین ترتیب ترس از تصمیم گیری را برایتان به همراه داشته باشند تا جایی که نتوانید با اطمینان در خصوص موضوعی نظر بدهید. حتی ممکن است دیگر از زندگی خود لذت کافی نبرید، آغاز به نادیده دریافت خواسته ها و احتیاجهای خود کنید. از سوی دیگر، احساس گناه در حد نامتعادل آن ممکن است منجر گردد تا فرد درگیر سرزنش یا نفرت از خود گردد تا به نوعی از شر این احساسات منفی خلاص گردد. همچنین احساس گناه فرد را بسیار حساس می نماید. به عبارتی، احساس گناه نادرست ممکن است منجر به درگیری فرد با خودش شده و این حس بیش از پیش در او تقویت گردد!

همچنین عذاب وجدان و حس گناه می تواند موجب حساسیت بیش از حد فرد در خصوص درستی یا نادرستی همه چیز گردد. به عبارتی، در این شرایط افراد در خصوص تأثیر احتمالی اعمال، سخنان و تصمیمات خود دچار وسواس فکری می شوند. در این شرایط، فرد تحت تأثیر استرس و اضطراب مداوم قرار گرفته و زندگی شخصی او دچار اختلال می گردد. در نتیجه، فرد گمان می نماید که برای رهایی یا جلوگیری از احساسات منفی خود، باید سعی کند تا همیشه اطرافیانش را شادمان و راضی نگاه دارد.

به علاوه، حس عذاب وجدان در بعضی مواقع می تواند منجر به اضطراب و افسردگی فرد گردد. به عبارتی، حس عذاب وجدان مداوم، موجب می گردد تا افراد همیشه در هر کاری بیش از حد فکر نموده و پیامدهای منفی احتمالی آن را برای سایر افراد در نظر بگیرند، تا جایی که ممکن است احتیاجها و خواسته های خود را نادیده بگیرند. از سوی دیگر، سرکوب کردن احساس گناه و روبرو نشدن با آن ها هم می تواند منجر به اضطراب و افسردگی گردد!

از دیگر تأثیرات منفی حس گناه می توان به پنهان کردن خود در پشت این احساسات منفی اشاره نمود، تا جایی که فرد خودش را نادیده می گیرد؛ زیرا اهمیت دادن به دیگران بیش از خود موجب می گردد تا احساسات گناه در فرد کاهش یابد. در چنین شرایطی، فرد به تدریج به این باور می رسد که پیش از خودش باید در ابتدا به دیگران یاری کند؛ چرا که حس گناه، غالبا محرک رفتارهای سخاوتمندانه افراد است.

5 مثال از موقعیت های ایجاد نماینده احساس گناه

1. جدایی

بسیاری از افراد معمولاً در هنگام تشکیل زندگی مشترک احساس تعهد به زندگی و همسر خود دارند. با این حال، ممکن است به هر دلیلی تصمیم به جدایی از یکدیگر بگیرند. در چنین شرایطی، بعضی از افراد جدایی را مغایر با اهداف، ارزش ها و حس تعهد خود دانسته و از این بابت احساس گناه می نمایند.

2. سوء استفاده

بعضی افرادی که قربانی سوءاستفاده های مختلف بوده اند (به ویژه بچه ها در مسائل مربوط به کودک آزاری)، ممکن است از این موارد دچار عذاب وجدان شوند و به دنبال یافتن عیب در خود باشند. به عبارتی، این افراد بیشتر خودشان را در این قضیه مقصر و مسئول دانسته و خود را مورد ملامت قرار می دهند. به علاوه، این احساس گناه ناشی از سوءاستفاده می تواند چنان عمیق باشد که یک فرد قربانی، تمام اتفاقات، اهداف و کارهای خود را بر اساس این موضوع تعریف کند؛ تا جایی که در بزرگسالی نیز نتواند آن طور که باید از پتانسیل های درونی خود بهره مند گردد!

3. اهمیت ندادن به فرزندان

بعضی از والدین بنا به دلایل مختلفی ممکن است که نسبت به فرزندان خود بی اهمیت باشند. چنین افرادی ممکن است در آینده دچار حس عذاب وجدان گردند. در واقع، این افراد معتقد هستند که به اندازه کافی والدین خوبی برای فرزند خود نبوده اند. حتی والدینی که فرزندان خود را با قصد بازگشت ترک می نمایند (کسانی که به جنگ یا مأموریت های کاری طولانی مدت می فرایند) غالباً دچار عذاب وجدان می شوند؛ زیرا گمان می نمایند که فرزندانشان را تنها با پدر یا مادرشان رها نموده و به اندازه کافی برای آن ها زمان نگذاشته اند.

4. خیانت

افراد غالباً بعد از خیانت کردن در روابط زناشویی خود دچار حس عذاب وجدان می شوند. در این صورت فرد برای تسکین احساس گناه خود معمولاً اقدام به توجه بیشتر به همسر یا خرید هدایای متعدد می نماید! به عبارت دیگر، افراد خیانت کار معمولاً در صورت روبروه با احساسات متضادی مانند تعهد به همسر خود و هیجان برای آغاز رابطه ای جدید، دچار احساس گناه می شوند!

5. نارضایتی

پس از چندین سال زندگی، وقتی که به شرایط کنونی خود نگاه می کنیم، ممکن است احساس نارضایتی و ناامیدی داشته باشیم. به عبارتی، ممکن است از موقعیت کنونی خود ناراضی بوده و فکر کنیم که در زندگی خود به اندازه کافی کوشش ننموده ایم یا به اهداف خود نرسیده ایم. در چنین شرایطی، احساس گناه و عذاب وجدان خواهیم داشت؛ چرا که فرصت خود را برای برخورداری از یک زندگی کامل و رویایی از دست داده ایم! به خاطر داشته باشید که افراد در اواخر عمر خود به کارهایی که انجام نداده اند بیشتر از کارهایی که انجام داده اند، فکر می نمایند.

روش های مقابله با احساس گناه

1. سرزنش نکردن خود

حتی در صورتی که عمل بسیار بد و نامناسبی انجام داده اید که منجر به احساس گناه در شما شده است، باز هم سرزنش کردن خودتان راه چاره مفیدی نیست. بنابراین به خاطر داشته باشید که همه افراد ممکن است در بعضی از مقاطع زندگی کارهایی انجام دهند که منجر به پشیمانی آن ها گردد. در چنین شرایطی، بهترین کار این است که از اشتباهات خود درس گرفته و همان موارد را دوباره تکرار نکنید.

پس نباید زیاد به اشتباهات خودتان فکر کنید. چراکه هر چه بیشتر به آن ها فکر کنید، بیشتر گرفتار نتایج منفی احساس گناه خود می شوید. بنابراین خوشبختی خود را به دلیل عذاب وجدانتان خراب نکنید و به یاد داشته باشید که حس گناه اشتباهاتتان را جبران نمی نماید. به همین دلیل، از طرف مقابلتان طلب بخشش کنید تا از شر احساسات منفی وجودتان رهایی یابید.

2. بخشیدن خود

علاوه بر طلب بخشش از دیگران، احتیاج است تا خودتان هم خود را ببخشید. در حقیقت، توانایی بخشیدن خود پس از حس گناه یکی از مهم ترین عوامل بهبود عزت نفس است که منجر می گردد تا از زندگی و روابط خود با سایرین لذت ببرید.

نکته مهم در بخشیدن خود این است که حتی در صورت علم به مقصر بودن خودتان، باز هم بتوانید به احساسات منفی غلبه نموده و خود را ببخشید. در حقیقت، این مورد مشابه زمانی است که نسبت به خطاکار بودن فردی مطمئن هستید، اما او را می بخشید! بنابراین در خصوص خودتان هم می توانید از کارهایی که انجام داده اید، ابراز پشیمانی کنید، با خود مهربان باشید و بپذیرید که گاهی اوقات اشتباه می کنید. به علاوه، به خاطر داشته باشید که به احتمال زیاد در آن شرایط زمانی و مکانی بهترین واکنش را داشته اید. پس به خودتان خیلی سخت نگیرید و خود را ببخشید.

بیشتر بخوانید: چگونه اشتباهات خود را ببخشیم و به رضایت از خود برسیم؟

3. پذیرفتن اشتباه

اگر کار اشتباهی انجام داده اید یا به کسی آسیب رسانده اید، باید مسئولیت کارتان را بر عهده بگیرید. با این حال بپذیرید که نمی توانید گذشته را تغییر دهید. همچنین در این فرآیند درک دلیل اشتباهتان بسیار مهم است؛ اما باید این موضوع را رها کنید. به عبارتی، هر چه بیشتر به این واقعیت توجه داشته باشید که کار اشتباهی انجام داده اید، بیشتر ناراحت شده و زندگی خودتان را مختل می کنید.

به علاوه، توجه داشته باشید که حس گناه معمولاً جزء احساسات موقعیتی بوده و احتیاج نیست به خاطر آن خود را ناراحت کنید. به عبارتی، این احساسات با گذشت زمان بهبود می یابد و به تدریج متوجه می شوید که نباید عذاب وجدان می داشتید! بنابراین اگر بتوانید منشأ حس گناه خود را تشخیص داده و هر چه سریع تر برای رفع آن اقدام کنید، زودتر از شر احساسات منفی رها می شوید. از سوی دیگر، اگر هیچ کوششی برای رفع چنین احساساتی و همچنین جبران اشتباهات خود نکنید (برای مثال عذرخواهی) به تدریج حس عذاب وجدان منجر به اضطراب و افسردگی شما می شوند. در نتیجه، بپذیرید که اشتباه نموده اید، رفتارتان را تصحیح نموده و شادمان زندگی کنید.

4. مراجعه کردن به روانشناس

اگر گمان می کنید که احساسات منفی وجودتان به اندازه ای است که به تنهایی توانایی رفع مشکلاتتان را ندارید، بهتر است تا با افراد متخصص در این زمینه مشورت کنید. برای مثال، این مورد زمانی به وجود می آید که فرد توانایی عذرخواهی از طرف مقابل و جبران رفتارهای اشتباه گذشته خودش را به هر دلیلی ندارد. در این صورت، بهترین گزینه روان درمانی است. در واقع، روان شناسان به فرد یاری می نمایند تا با احساس گناه خود مقابله نموده و آن را رفع کند. به علاوه، در بعضی شرایط و بنا به تشخیص پزشک معالج، مصرف داروهای یاری نماینده در زمینه بازیابی اعتماد به نفس و دستیابی به احساس خوشبختی در زندگی شخصی توصیه می شوند.

5. آنالیز کردن احساسات خود

اگر مابین فردی که هستید و فردی که می خواستید باشید، تفاوت هایی وجود دارد، این موضوع به احتمال زیاد منجر به ایجاد احساسات ناخوشایند در شما می گردد. یک روش مؤثر برای رفع چنین حالاتی این است که احساسات خودتان را در طول روز یادداشت کنید. در واقع، با این روش از حالات و احساسات درونی خود مطلع شده و متوجه تأثیر منفی حس گناه بر خودتان می شد.

به علاوه، یادداشت کردن احساساتتان در طول روز امکانی را فراهم می نماید تا تمامی شرایطی که منجر به عذاب وجدانتان می شوند را بنویسید. بنابراین با یادداشت کردن تمام کارهایی که به صورت مرحله به مرحله انجام داده اید و با آنالیز هدفمند آن ها می توانید درک کنید که آیا حس گناهتان متعادل است یا احتیاج به کوشش برای رفع آن دارید. همچنین با صرف زمان برای یادداشت کردن احساسات خودتان، موجب می شوید تا راه چاره های کوچکی برای دستیابی به شادی و رهایی از ناراحتی شناسایی کنید.

6. اصرار نداشتن به کامل بودن

به یاد داشته باید که هیچ فردی کامل نیست. حتی تمام کسانی که گمان می کنید که زندگی کاملی دارند، در طول زندگی اشتباهاتی مرتکب می شوند. بنابراین در هیچ مقطعی از زندگی قرار نیست که فردی کامل بوده و بتوانید مطابق با برنامه ریزی دقیق خودتان پیش بروید.

پس راه های درمان کمال گرایی را فرا بگیرید. به علاوه، انسان بودن خود را بپذیرید و به این موضوع توجه داشته باشید که تمام افراد پیرامون شما نیز در کوشش برای فراهم کردن بهترین زندگی برای خود هستند و ممکن است که در این جهت اشتباهاتی مرتکب شوند.

7. چک کردن رفتار

بسیاری از ما در هنگام داشتن احساس گناه گمان می کنیم که شایسته این حس بوده ایم و بیشتر تمایل به تقویت آن داریم. به عبارت دیگر، فکر می کنیم که هر چه بیشتر خود را عذاب دهیم، کمی از عذاب وجدانمان کاهش می یابد. با این حال، همه افراد معمولاً در مجازات خود بدین روش دچار اغراق می شوند و از همین روی می توان گفت که چنین روشی به منظور رهایی از حس گناه مناسب نیست. در نتیجه، احتیاج است تا رفتار گذشته خود را آنالیز نموده و ببینید که آیا احساس گناهتان در حد متعادل است یا خیر.

در واقع، با این روش می توانید نوع گناه و به عبارتی متعادل یا غیرطبیعی بودن آن را تشخیص داده و به این طریق از ابتلا به استرس، اضطراب یا افسردگی خود جلوگیری کنید. به علاوه، با آنالیز این موضوع که احساس گناه موجب بروز چه رفتارهایی در زندگی روزمره شما می شوند، می توانید از بدتر شدن شرایط کنونی خودتان جلوگیری کنید.

8. تمرکز کردن روی حال

از جمله دیگر راه های رهایی از حس گناه این است که بیش از حد به رفتارهای گذشته خود، رفتارهای بهتر و در نتیجه دستیابی به شرایط احتمالی بهتر فکر نکنید. در واقع، اینکه فکر کنید که اگر رفتاری بهتری داشتید، شرایط بهتری به وجود می آمد، هیچ فایده ای ندارد! بنابراین به یاد داشته باشید که به هیچ روشی نمی توانید گذشته را تغییر دهید. در حقیقت، با فکر کردن به آنچه که در گذشته رخ داده، تنها اضطراب خودتان را بیشتر می کنید. در عوض، به جای تمرکز روی گذشته روی زمان حال تمرکز کنید و با ذهن باز زندگی کنید. به علاوه، دقت کنید که روی رفتار و گفتار خود در زمان حال کنترل کافی داشته باشید! همچنین ناامید نباشید و کوشش کنید تا شرایط بهتری برای زندگی خود فراهم کنید.

9. تمرین ذهنی

برای رهایی از احساس گناه به دو روش می توانید تمرین های ذهنی را تکرار کنید. در روش اول، باید سعی کنید تا فکر و ذهن خود را روی زمان حال متمرکز کنید. در لحظه زندگی کنید و در خصوص پشیمانی ها یا اتفاقاتی که در گذشته افتاده است، فکر نکنید. در چنین شرایطی، به خوبی می توانید نسبت به پیشبرد اهداف مورد نظرتان اقدام کنید.

در روش دوم به عنوان یک تمرین ذهنی می توانید سؤالاتی از خود بپرسید، پاسخ های خودتان را آنالیز کنید و از این طریق نسبت به حس گناه خود مطلعی بیشتری کسب کنید. به عنوان مثال، می توانید سؤالاتی با مضمون زیر را از خودتان پرسیده و به دنبال پاسخ های مناسب برای آن ها باشید:

• در طول روز چه کاری می توانم انجام دهم تا اعتماد به نفس واقعی خودم را حفظ کنم؟
• چه کاری می توانم انجام دهم تا به خودم نشان دهم که شایسته شاد بودن هستم؟

به عبارت دیگر، مطلعی از احساسات درونی خودتان در خصوص عذاب وجدان یا سایر احساسات آزاردهنده مرتبط با آن، اولین قدم برای مقابله با آن ها به روشی مطلعانه و مؤثر است.

10. رها کردن موضوع

در نهایت، تنها کاری که باید انجام دهید این است که از طرف مقابل عذرخواهی کنید و این موضوع را رها کنید. با این حال، اگر هنوز هم با عواقب تصمیم یا رفتار بدتان روبرو هستید، احتیاجی نیست تا در خصوص جزئیات مسئله وسواس به خرج دهید. به خودتان سخت نگیرید، سعی نکنید تا به دنبال بخشش از جانب فرد مورد نظر باشید. به علاوه، توجه داشته باشید که بخشش آن ها به اختیار خودشان است؛ پس بر این موضوع پافشاری نکنید! بنابراین به منظور رهایی از تأثیر منفی احساس گناه بر زندگی کنونی خودتان، سعی کنید تا تمامی احساسات آزاردهنده را رها کنید.

جمع بندی

در این مقاله، انواع احساس گناه را بر اساس طبیعی یا غیرطبیعی بودن آن مورد آنالیز قرار دادیم. همچنین تأثیر منفی گناه بر زندگی کاری و شخصی افراد را تشریح نموده، چند مثال از موقعیت هایی بیان کردیم که منجر به بروز حس عذاب وجدان در فرد می شوند. در نهایت، 10 راه چاره مؤثر به منظور مقابله با این حس معرفی کردیم که با بکارگیری هر یک می توانید در جهت فراهم کردن زندگی شاد و به دور از هر گونه احساسات ناراحت نماینده برای خودتان گام بردارید. نظر شما در خصوص احساس گناه و تأثیر آن بر زندگی کنونی فرد چیست؟ اگر روش دیگری به منظور مقابله با چنین احساساتی مد نظر دارید، آن را با ما و سایر کاربران انگیزه در میان بگذارید.

در انتها اگر دارای فرزندی هستید که احساس گناه در او را تشخیص داده اید، توصیه می کنیم مقاله مفید احساس گناه در بچه ها چیست و برای مقابله با آن چه کنیم؟ را در انگیزه بخوانید.